|
Tahun 1997 telah menyaksikan satu peristiwa
baru di Asia Timur yang meninggalkan kesan yang mendalam dan besar
kepada kebanyakan negara di wilayah berkenaan sama ada dari segi
ekonomi, sosial atau politik. Malaysia juga tidak terlepas daripada
krisis ini. Kesan-kesan krisis ekonomi telah banyak dikemukakan dan
dibincangkan dalam kajian literatur seperti yang dinyatakan oleh
Professor Kindleberger dalam jangkaan beliau.
Secara keseluruhan, pemecatan Timbalan Perdana Menteri
Anwar Ibrahim pada September 1998 dengan sebab perlakuan sek luar
tabii dan hubungan sejenis merupakan kesan politik yang utama akibat
krisis ekonomi 1997. Pemecatan ini telah menjadikan titik tolak
utama dalam pembangunan politik di Malaysia. Keadaan ini telah
membawa keadaan yang kurang stabil dalam negara sehingga membawa
kepada pemogokan dan rusuhan terutamanya di bandaraya Kuala Lumpur.
Isu ini memberi kesan yang besar kepada politik Malaysia kerana
merupakan pembalahan di antara dua orang utama dalam politik negara.
Seterusnya, timbul pula banyak penyataan dan perbincangan
berkenaan dengan dasar, sikap dan tindakan Dr Mahathir dan Anwar
sepanjang tempoh pemerintahan mereka sehingga membawa perbezaan
pendapat dan pembahagian sokongan dalam negara. Di antaranya adalah
seperti Dr. Mahathir Mohamad yang selaku Perdana Menteri Malaysia
telah menumpang begitu lama dalam jawatan beliau dan waris beliau
Anwar harus menjadi pengganti yang sesuai dalam pembentukan negara
Malaysia yang lebih liberal. Isu-isu seperti Dr. Mahathir membalas
dendam ke atas Anwar kerana perbezaan pendapat dalam usaha mengatasi
krisis ekonomi terutamanya dari segi polisi kewangan, kerajaan
sekarang banyak mengamalkan nepotism dan kronism sehingga
menjejaskan kemajuan negara dengan contohnya Dr. Mahathir dikatakan
banyak membantu secara tidak langsung kepada Syarikat Renong yang
berhutang tinggi kerana syarikat tersebut dimiliki oleh kawan karib
beliau Daim Zainuddin di samping banyak kontrak-kontrak besar juga
dikatakan diberi kepada anak-anak beliau dengan contohnya dikatakan
batasan antara pelaburan asing dengan pengurusan asing dalam ekonomi
Malaysia tidak akan dilintasi jika Petronas enggan memberi lebih
daripada satu billion ringgit untuk menyelamatkan anak Dr. Mahathir,
Mirzan yang tersilap langkah, projek raksasa yang dijalankan di
bawah Dr. Mahathir seperti Putrajaya dan Cyberjaya juga banyak
dikritik dan sebagainya.
Menurut Greg Felker yang menimbulkan dua soalan iaitu adakah
kuasa pembangkang akan mengatasi masalah pembahagian etnik dan luar
bandar dengan bandar sehingga berganjak cepat kepada agenda
pembaharuan liberal atau seperti dalam situasi yang sebelumnya yang
dikecewakan dengan pembalahan perkauman yang berpanjangan? Adakah
krisis ekonomi telah melemahkan asas institusi politik Malaysia?
Penahanan, penganiayaan dan pendakwaan ke atas Anwar telah
menunjukkan bahawa mereka yang berada di tempat kedua akan
kehilangan kuasa dengan lebih banyak berbanding kedudukan rasmi dan
asas mereka kepada naungan
Krisis
ekonomi 1997 telah meyebabkan pemisahan kepada dua kumpulan dalam
politik negara iaitu golongan Anwar atau Anwaristas yang
bertentangan dengan golongan Dr. Mahathir atau Mahathirists. Keadaan
ini telah menyebabkan komplot berlaku dalam usaha mengambilalih
kuasa negara secara paksaan. Walau bagaimanapun, pembahagian politik
di antara Mahathirists dan Anwaristas dalam senario politik Malaysia
masih tidak jelas untuk melihat keadaan politik yang sebenarnya dan
sesetengah kumpulan yang baru masih belum matang di samping masih
terdapat golongan yang berkecuali.
Pada suatu masa yang lalu, Dr. Mahathir dilihat sebagai "man
of the hour", wira dan penyelamat UMNO dan orang Melayu. Tetapi,
akibat krisis ekonomi, melalui keputusan Pilihan Raya 2000, Dr.
Mahathir telah mendapat lebih sokongan daripada golongan bukan
Melayu berbanding dengan orang Melayu. Ini telah menunjukkan
kedudukan beliau yang selaku pemimpin Melayu telah terjejas. Ini
juga merupakan satu tanda anti-Mahathir dengan sokongan pro-Anwar
yang menunjukkan masalah perkauman masih wujud dalam negara.
Didapati bahawa krisis ekonomi juga telah melemahkan polisi
asing Dr. Mahathir walaupun penguatkuasaan polisi asing masih
memberi sumbangan yang besar dalam agenda politik. Tetapi, pada masa
yang sama sesetengah hubungan luar negeri terjejas contohnya
hubungan Malaysia Singapura yang telah menjangkau peringkat terendah
dan hampir kepada bahaya. Hubungan ini masih kekal sebagai
masalah.
Secara
keseluruhan, krisis ekonomi 1997 telah meninggalkan kesan-kesan
politik yang agak mendalam ke atas pembangunan politik Malaysia
sehingga membawa beberapa tindakbalas masyarakat
sekalian.
Kesan Politik
Indonesia
Krisis
ekonomi 1997 telah meninggalkan kesan-kesan yang amat besar kepada
Republik Indonesia sama ada dari segi politik, ekonomi atau sosial.
Menurut Cole dan Slade (1996, Chapter 10), kegagalan untuk
menggabungkan maklum balas awal yang berkesan dan keruncingan akhir
krisis ekonomi Indonesia haruslah difahami dan diterangkan sebagai
kesan daripada proses politikal ekonomi yang berpanjangan dan
aktiviti kewangan di Indonesia serta keruntuhan serentak semua
pengawasan politik yang berkesan ke atas institusi kewangan oleh
pihak berkuasa perlaksana bersama-sama dengan kelakuan biadap ramai
pemimpin politik dan pelabur-pelabur asing. Walau bagaimanapun,
menurut McLeod (1998:46), kewujudan polisi anti daya saing untuk
memperkayakan beberapa individu yang berkepentingan adalah
menyedihkan tetapi hakikat bahawa polisi-polisi ini sesuai dengan
pertumbuhan tinggi yang memberi faedah material yang besar kepada
kebanyakan segmen dalam populasi dalam jangka panjang tidak boleh
diketepikan. Dalam erti kata yang lain, bukti adalah terlalu sedikit
untuk menyokong pandangan bahawa polisi-polisi kerajaan menyebabkan
krisis.
Pada
April 1998, pelajar-pelajar Indonesia telah mula menunjukkan
perasaan di seluruh negara dengan meminta Presiden Suharto
menamatkan rasuah, pakatan sulit dan nepotism yang mengikut pendapat
mereka adalah punca krisis ekonomi. Secara keseluruhan, terdapat
banyak pendapat berkenaan dengan krisis ekonomi di Indonesia dengan
contohnya penekanan yang keterlaluan kepada kepentingan pembangunan
dan penyusunan institusi, pemusatan kuasa kepada presiden dan
kekurangan strategi pembangunan yang berkesan yang bertindakbalas ke
atas globalisasi serta pelbagai masalah-masalah dalaman seperti
rasuah, nepotism, rent-seeking dan sebagainya. Menurut Hadi
Soesastro dalam artikel "The Economic Crisis In Indonesia: Lessons
and Challenges for Governance and Sustainable Development" krisis
ekonomi 1997 telah memberi peluang untuk membetulkan masalah-masalah
tersebut. Menurut Hill (1997), liberalisasi telah membawa kepada
kewujudan pengabungan dan monopoli, peningkatan ketidakseimbangan
agihan dan kemiskinan, perluasan ketidaksamaan wilayah dan
penghapusan firma kecil.
Kesan
politik utama akibat krisis ekonomi 1997 adalah perletakan jawatan
Suharto pada 21 Mei 1998 kerana kegagalan memulihkan ketenteraman
negara dan dipaksa oleh tentera dan rakyat negara. Armed Forces of
Indonesia (ABRI) telah cuba memujuk Surhato meletak jawatan selepas
melihat kegagalan pemerintahan kerajaan Surharto. Pada masa
tersebut, reformasi muktamad telah disarankan dan hanya kerajaan
baru berupaya melakukan kerja tersebut. Keadaan ini telah
menyebabkan Timbalan Presiden Habibie yang selaku sekutu Suharto
berikrar serta merta menjadi presiden Indonesia yang baru. Keputusan
Suharto ini telah mendapat sambutan baik daripada para pengawai
kerajaan tetapi berwaspada kepada kerajaan yang baru. Pada tarikh
yang sama Panglima Wiranto telah mendesak golongan tentera menyokong
Habibie dan berikrar menyelamat Suharto dan keluarganya. Akhirnya,
Suharto telah didakwa di mahkamah dan dipenjara selama 18
bulan.
Selain
itu, krisis ekonomi 1997 juga telah membawa kepada cabaran ke atas
status quo seperti gerakan menuntut kemerdekaan di East Timor, Aceh
dan Irian Jaya. Kerajaan Indonesia telah dilihat menghilangkan
kawalan politiknya ke atas wilayah-wilayah berkenaan. Megawati
Sukarnoputri yang merupakan anak perempuan presiden pertama
Indonesia iaitu Sukarno telah menghapuskan sebarang ilusi di mana
Presiden Suharto sanggup membenarkan pengerakan ke arah
demokrasi.
Selepas krisis
ekonomi berlaku, dalam beberapa tahun kebelakangan ini telah dilihat
banyak pertubuhan bukan kerajaan (NGOs) yang berunsur sosial dan
perubahan politik ditubuhkan serta kemunculan Kesatuan Sekerja dan
Organisasi Petani yang berdikari. Ramai golongan pertengahan telah
diserap masuk dalam Organisasi Kebudayaan Islam rakyat jelata
seperti Nahdlatul Ulama (NU) dan Muhammadhiya. Megawati Sukarnoputri
telah menunjukkan simbol yang bertentangan yang dilihat oleh orang
ramai sebagai suatu sistem yang menindas.
Di
samping itu, terdapat sesetengah analisis yang menyatakan timbulnya
perluasan pergerakan kuasa rakyat di Indonesia yang seperti berlaku
di Filipina pada tahun 1986 dengan kejatuhan Presiden Marcos.
Kegagalan pengagihan pendapatan dan kekayaan dengan seimbang di
samping masalah-masalah politik dalaman akan menyebabkan rakyat
kehilangan kesabaran mereka dan menimbukan keadaan perselisihan.
Abdulrahman Wahid yang selaku pemimpin NU, megawati dan Amien Rais
yang selaku pemimpin Muhammadhiya dalam kempen memujuk Suharto
meletakkan jawatan atau memperluaskan reformasi politik telah
menyokong sektor NGO dan Organisasi Buruh yang berdikari, tetapi NU
dan Muhammadhiya masih cenderung kepada keagamaan dan perkhidmatan
sosial. Dengan itu, krisis ekonomi 1997 telah mengubah corak politik
keseluruhan Indonesia dan meninggalkan kesan yang dahsyat serta
mendalam kepada negara berkenaan.
Langkah Ke Arah
Keberkesanan Politik Malaysia
Pemisahan kepada dua kumpulan politik negara telah memberi
peluang kepada parti pembangkang untuk meluaskan kuasa. Daripada
Pilihan Raya 2000, PAS (Parti Islam SeMalaysia) semakin mendapat
sokongan dengan berjaya menguasai dua negeri di Malaysia iaitu
Kelantan dan Terengganu. Menurut Professor Zakaria Haji Ahmad,
beliau meragui saranan Allah melalui PAS adalah untuk mendapat
sokongan dan mereka yang memecatkan Anwar yang selaku simbol Islam
boleh dilihat sebagai anti Islam. Walau bagaimanapun, golongan ini
masih merupakan kuasa politik Melayu sampingan dan hanya boleh
diramal sebagai pembangunan politik wilayah. Selain itu, Parti
Keadilan (ADIL) telah ditubuhkan pada awal Disember 1998 di Kuala
Lumpur tetapi kemunculan parti baru ini tidak mempunyai sebab yang
ideologi berkaitan dengan krisis ekonomi dan hanya sekadar buruj
pengikut dan penyokong Anwar termasuk isteri beliau Dr. Wan
Azizah.
Bagi
menggantikan jawatan Anwar, Dr. Mahathir telah melantik Datuk
Abdullah Ahmad Badawi (Pak Lah) sebagai Timbalan Perdana Menteri dan
Pengerusi UMNO. Terdapat sesetengah orang yang meragui keupayaan
Badawi dalam kepimpinan. Menurut Pemangku Dr. Mahathir yang pertama
Datuk Musa Hitam, Badawi tidak bertindak atau bercakap seperti yang
ditunjukkan, beliau mungkin mencabar Dr. Mahathir dan mungkin juga
seperti nasib ketiga-tiga Timbalan Perdana Menteri yang sebelumnya.
Secara keseluruhan, dalam kes Malaysia, krisis ekonomi masih tidak
membawa kepada kegagalan struktur dalam sistem politik Malaysia.
Beberapa tindakbalas masyarakat dan langkah-langkah
dijalankan.
Langkah Ke
Arah Keberkesanan Politik Indonesia
Presiden Habibie telah memegang kuasa pada Mei 1998 dengan
agenda profil yang tinggi untuk politik dan reformasi hak asasi
manusia. Selepas enam bulan, kerajaan Habibie telah menunaikan
janjinya untuk menghormati hak asasi manusia dalam usaha perubahan
dan penyertaan politik yang lebih mendadak. Di antara komitmen yang
ditunaikan oleh Habibie adalah seperti melepaskan banduan politik,
menyiasat perlanggaran hak asasi manusia dan liberalisasi sistem
pemilihan dan pengetatan semula politik. Kerajaan dilihat telah
mengambil langkah pertama dalam menginstitusikan perjanjian
tersebut. Contohnya, menggariskan satu jadual untuk pengesahan alat
hak asasi manusia antarabangsa dan reformasi formal. Walau
bagaimanapun, hak asasi manusia masih kekal dicabul. Dalam
sesetengah kes, kezaliman berlaku di bawah renungan komuniti
antarabangsa seperti pembunuhan, perlukaan penunjuk perasaan di
Jakarta pada November 1998. Dalam kes yang lain, pembunuhan, layanan
buruk, penangkapan pihak yang berpegang kepada fahaman diri masih
wujud di kawasan yang lebih terpencil seperti Aceh, Irian Jaya atau
East Timor dengan banyak kes jenayah berlaku tanpa dilaporkan. Dalam
keadaan itu, Amnesty International telah menyarankan kerajaan
Habibie mengambil langkah serta merta untuk menunaikan perjanjian
sebelumnya bagi menghormati dan menyelamatkan hak asasi manusia.
Kumpulan ini telah menekan bahawa ahli ABRI yang terlibat dalam
aktiviti mencabul hak asasi manusia harus didakwa di mahkamah untuk
membawa keadilan. Tetapi, Pasukan Tentera Indonesia masih menghadapi
cabaran yang keterlaluan dan menguatkuasakan undang-undang dan
mengawal aktiviti tunjuk perasaan secara besar-besaran. Walaupun
penyataan kerajaan menunjukkan tujuan menyelamatkan hak asasi
manusia tetapi tidak menunjukkan perubahan dalam pratiknya oleh
kuasa keselamatan. Kebebasan politik, perlepasan banduan
politik,penglihatan semula kuasa pengundangan yang digunakan untuk
mengetatkan penyertaan politik dan mempenjarakan penentangan
kerajaan telah ditunaikan oleh kerajaan Habibie tetapi suatu
kekurangan yang jelas masih wujud dalam kerajaan Habibie. Walaupun
penyataan kerajaaan Habibie menunjukkan penghormatan kepada
kebebasan pergaulan dan bersuara tetapi kerajaan masih menangkap
sesiapa yang mengkritik. Contohnya, 18 orang politik terkemuka telah
disoal di bawah Artikel 110 oleh Kod Jenayah Indonesia. Tambahan
lagi, kerajaan juga tidak dilihatkan berkembang dalam proses
pembaharuan undang-undang bagi menjamin kebebasan bersuara. Dengan
itu, Presiden Habibie telah meletakkan jawatan dan digantikan oleh
Abdurrahman Wahid atau dikenal sebagai Gus Dur yang merupakan
harapan terbaik dalam menjalinkan pembahagian tradisional yang telah
membahagikan sekular dengan politik Islam.
|
